„Gimnastyka buzi i języka”
Jedną z częstych przyczyn powstawania wad wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym jest niedostateczna sprawność narządów artykulacyjnych, przede wszystkim języka, warg, policzków, żuchwy, podniebienia miękkiego oraz koordynacja tych ruchów z oddechem. Dzieci, których narządy mowy nie są odpowiednio sprawne często zastępują głoski trudne do wymówienia łatwiejszymi, ponieważ nie potrafią wykonywać precyzyjnie pewnych ruchów artykulacyjnych, dających w efekcie głoskę. Dlatego tak ważną rolę w procesie wspierania rozwoju mowy u dziecka oraz przy okazji korekcji zaburzeń mowy pełnią ćwiczenia artykulacyjne.
Gimnastyka buzi i języka to zabawy i ćwiczenia logopedyczne dla dzieci, które wspierają specjalistyczną terapię wad wymowy. Aby ruchy narządów artykulacyjnych były celowe i bardzo dokładne trzeba je ćwiczyć. Ćwiczenia te, to faza wstępna do pracy nad skorygowaniem wielu zaburzeń mowy. Bardzo istotne jest, aby były one wykonywane często i systematycznie.
Gimnastyka buzi i języka daje podbudowę do poprawnej wymowy każdego z nas. Zabawy te mogą być wykonywane przez rodziców, opiekunów, nauczycieli i logopedów.
Ćwiczenia te powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu. Należy pamiętać, aby czas trwania i liczbę powtórzeń dostosować do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka.
Lepiej ćwiczyć krótko, ale kilka razy dziennie:
- 3-5 minut z trzylatkiem,
- do 10 minut ze starszym dzieckiem.
Trzeba wybierać kilka ćwiczeń i starać się je wykonać dokładnie. Początkowo wskazane jest prowadzenie ćwiczeń przed lustrem, aby dziecko mogło obserwować, co robi. Gdy dziecko umie wykonać ćwiczenie prawidłowo lustro nie jest potrzebne. Do gimnastyki buzi i języka warto wykorzystywać każdą okazję: spacer, podróż, itp. W pracy z małym dzieckiem najlepiej wykorzystać jego naturalną potrzebę zabawy i prowadzić te ćwiczenia właśnie w takiej formie.
Zadaniem dorosłego jest pokazanie poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcanie dziecka do pracy. Trzeba chwalić malucha za podejmowany wysiłek, nawet gdyby efekty nie były początkowo najlepsze. Ważne jest, aby dorosły wykonywał ćwiczenia precyzyjnie i tej dokładności konsekwentnie uczył swoje dziecko.
Gimnastyka buzi i języka daje podbudowę do poprawnej wymowy każdego z nas. Zabawy te mogą być wykonywane przez rodziców, opiekunów, nauczycieli i logopedów.
Ćwiczenia te powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu. Należy pamiętać, aby czas trwania i liczbę powtórzeń dostosować do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka.
Lepiej ćwiczyć krótko, ale kilka razy dziennie:
- 3-5 minut z trzylatkiem,
- do 10 minut ze starszym dzieckiem.
Trzeba wybierać kilka ćwiczeń i starać się je wykonać dokładnie. Początkowo wskazane jest prowadzenie ćwiczeń przed lustrem, aby dziecko mogło obserwować, co robi. Gdy dziecko umie wykonać ćwiczenie prawidłowo lustro nie jest potrzebne. Do gimnastyki buzi i języka warto wykorzystywać każdą okazję: spacer, podróż, itp. W pracy z małym dzieckiem najlepiej wykorzystać jego naturalną potrzebę zabawy i prowadzić te ćwiczenia właśnie w takiej formie.
Zadaniem dorosłego jest pokazanie poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcanie dziecka do pracy. Trzeba chwalić malucha za podejmowany wysiłek, nawet gdyby efekty nie były początkowo najlepsze. Ważne jest, aby dorosły wykonywał ćwiczenia precyzyjnie i tej dokładności konsekwentnie uczył swoje dziecko.
Gimnastyka buzi i języka to zabawa nowa, a im bardziej giętki język, tym płynniejsza mowa!
Naturalne okazje, aby pogimnastykować aparat mowy:
• Ziewanie z zasłoniętymi ustami rozciąga mięśnie twarzy.
• Zlizywanie z talerza sosu lub rozpuszczonych lodów. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
• Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze.
Ćwiczenia w naśladowaniu ruchów zwierząt i przedmiotów za pomocą warg i języka np.:
• Konik jedzie na przejażdżkę. Naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
• Wilk gonił zająca i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy. Wysuń język jak najdalej na brodę - pokaż dyszącego wilka.
• Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język przed zęby i poruszaj nim tak, jakby się huśtał - raz do góry w stroną nosa, raz do dołu w stroną brody.
• Dzieci bardzo lubią kręcić się na karuzeli, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stroną.
• Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połóż na górnej wardze słomkę lub ołówek i spróbuj ja jak najdłużej utrzymać.
•Chomik wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem lub powietrzem, raz z prawej raz z lewej strony.
• Wyobraź sobie, że twój język to żołnierz na defiladzie. Na raz - czubek języka wędruje na górną wargę, na dwa - czubek języka dotyka lewego kącika ust, na trzy - czubek języka na dolną wargę, na cztery - czubek języka przesuwamy do prawego kącika ust.
• Na pewno wiele razy kopałeś szeroką łopatką w piasku. Otwórz buzię i wysuń język za dolną wargę. Postaraj się, aby język był szeroki jak łopatka.
• Malarz maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj językiem swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
• Spróbuj zrobić zjeżdżalnię dla krasnoludków ze swojego języka. Oprzyj czubek język za dolnymi zębami i unieś do góry jego środkową część. Musisz bardzo uważać, aby język nie wychodził przed zęby.
• Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
• Wargi to nasze drzwi do domu. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
• Żyrafa wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj pociągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
• Słoń ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.
Pamiętajmy jednak, że proponowane ćwiczenia nie mogą zastąpić wizyty u logopedy, koniecznej, gdy dziecko ma wadę wymowy, mogą za to wspomóc i przyspieszyć naturalny proces rozwoju mowy.
ĆWICZENIA JĘZYKA
• Kotki - kotek pije mleko - szybkie ruchy języka w przód i w tył, kotek oblizuje się - czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi.
• Zmęczony piesek - dziecko naśladuje pieska, który głośno oddycha i język ma wysunięty na brodę.
• Szczoteczka - język to szczoteczka do zębów, która po kolei czyści zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z obu stron.
• Cyrkowiec - język próbuje wykonać różne sztuczki np. górkę - czubek języka oparty o dolne zęby, środek się wybrzusza, rurkę - przez którą można wdychać lub wydychać powietrze, szpilkę - układanie wąskiego języka, wahadełko - przesuwanie języka do kącików ust w stronę prawą i lewą.
• Koniki - czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół. Raz konik idzie wolno, to biegnie, parska, śmieje się: iha, iha...
ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW
• Minki - naśladowanie min: wesołej - płaskie wargi, rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutnej - podkówka z warg, obrażonej - wargi nadęte, zdenerwowanej - wargi wąskie..
• Rybka - wysuwanie warg do przodu i rozszerzanie na końcu jak u ryb.
• Zły pies - naśladowanie złego psa, unoszenie górnej wargi, wyszczerzanie zębów.
• Echo - dobitne wymawianie samogłosek a, o, e, i, u, y.
• Masaż warg - nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej.
• Baloniki - nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego, balon pękł - dziecko palcami uderza w policzki.
• Zajęczy pyszczek - wciąganie policzków do jamy ustnej.
• Motorek - parskanie wargami, naśladowanie odgłosu motoru, traktora.
ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
• Chory krasnoludek - kaszlenie z językiem wysuniętym z ust.
• Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.
• Zmarźlak - chuchanie na "zamarznięte ręce".
• Śpioch - chrapanie na wdechu i wydechu.
• Kukułka i kurka - wymawianie sylab: ku - ko, ku -ko,uku - oko, uku - oko,kuku - koko, kuku
ĆWICZENIA ŻUCHWY
• Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski 'a', zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
• Grzebień - wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie.
• Guma do żucia - naśladowanie żucia gumy.
Literatura:
- Antos D, Demelowa G, Styczek I, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, WSiP
- Chmielewska E, Zabawy logopedyczne i nie tylko - poradnik dla nauczycieli i rodziców MAC S.A.
- Demel D, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP
- Kozłowska K, Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy, ZPN
• Ziewanie z zasłoniętymi ustami rozciąga mięśnie twarzy.
• Zlizywanie z talerza sosu lub rozpuszczonych lodów. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
• Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze.
Ćwiczenia w naśladowaniu ruchów zwierząt i przedmiotów za pomocą warg i języka np.:
• Konik jedzie na przejażdżkę. Naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
• Wilk gonił zająca i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy. Wysuń język jak najdalej na brodę - pokaż dyszącego wilka.
• Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język przed zęby i poruszaj nim tak, jakby się huśtał - raz do góry w stroną nosa, raz do dołu w stroną brody.
• Dzieci bardzo lubią kręcić się na karuzeli, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stroną.
• Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połóż na górnej wardze słomkę lub ołówek i spróbuj ja jak najdłużej utrzymać.
•Chomik wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem lub powietrzem, raz z prawej raz z lewej strony.
• Wyobraź sobie, że twój język to żołnierz na defiladzie. Na raz - czubek języka wędruje na górną wargę, na dwa - czubek języka dotyka lewego kącika ust, na trzy - czubek języka na dolną wargę, na cztery - czubek języka przesuwamy do prawego kącika ust.
• Na pewno wiele razy kopałeś szeroką łopatką w piasku. Otwórz buzię i wysuń język za dolną wargę. Postaraj się, aby język był szeroki jak łopatka.
• Malarz maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj językiem swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
• Spróbuj zrobić zjeżdżalnię dla krasnoludków ze swojego języka. Oprzyj czubek język za dolnymi zębami i unieś do góry jego środkową część. Musisz bardzo uważać, aby język nie wychodził przed zęby.
• Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
• Wargi to nasze drzwi do domu. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
• Żyrafa wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj pociągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
• Słoń ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.
Pamiętajmy jednak, że proponowane ćwiczenia nie mogą zastąpić wizyty u logopedy, koniecznej, gdy dziecko ma wadę wymowy, mogą za to wspomóc i przyspieszyć naturalny proces rozwoju mowy.
ĆWICZENIA JĘZYKA
• Kotki - kotek pije mleko - szybkie ruchy języka w przód i w tył, kotek oblizuje się - czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi.
• Zmęczony piesek - dziecko naśladuje pieska, który głośno oddycha i język ma wysunięty na brodę.
• Szczoteczka - język to szczoteczka do zębów, która po kolei czyści zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z obu stron.
• Cyrkowiec - język próbuje wykonać różne sztuczki np. górkę - czubek języka oparty o dolne zęby, środek się wybrzusza, rurkę - przez którą można wdychać lub wydychać powietrze, szpilkę - układanie wąskiego języka, wahadełko - przesuwanie języka do kącików ust w stronę prawą i lewą.
• Koniki - czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół. Raz konik idzie wolno, to biegnie, parska, śmieje się: iha, iha...
ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW
• Minki - naśladowanie min: wesołej - płaskie wargi, rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutnej - podkówka z warg, obrażonej - wargi nadęte, zdenerwowanej - wargi wąskie..
• Rybka - wysuwanie warg do przodu i rozszerzanie na końcu jak u ryb.
• Zły pies - naśladowanie złego psa, unoszenie górnej wargi, wyszczerzanie zębów.
• Echo - dobitne wymawianie samogłosek a, o, e, i, u, y.
• Masaż warg - nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej.
• Baloniki - nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego, balon pękł - dziecko palcami uderza w policzki.
• Zajęczy pyszczek - wciąganie policzków do jamy ustnej.
• Motorek - parskanie wargami, naśladowanie odgłosu motoru, traktora.
ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
• Chory krasnoludek - kaszlenie z językiem wysuniętym z ust.
• Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.
• Zmarźlak - chuchanie na "zamarznięte ręce".
• Śpioch - chrapanie na wdechu i wydechu.
• Kukułka i kurka - wymawianie sylab: ku - ko, ku -ko,uku - oko, uku - oko,kuku - koko, kuku
ĆWICZENIA ŻUCHWY
• Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski 'a', zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
• Grzebień - wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie.
• Guma do żucia - naśladowanie żucia gumy.
Literatura:
- Antos D, Demelowa G, Styczek I, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, WSiP
- Chmielewska E, Zabawy logopedyczne i nie tylko - poradnik dla nauczycieli i rodziców MAC S.A.
- Demel D, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP
- Kozłowska K, Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy, ZPN